
Konflikty pamięci
Każda wspólnota wypracowuje specyficzne sposoby zapamiętywania, ale też zapominania niewygodnych faktów. Ars memoriae i ars oblivionis stanowią nierozłączną parę. Wspólna pamięć jest sferą, którą codziennie na nowo konstruujemy, mimo że ludzie twierdzą, iż istota ich tożsamości jest niezmienna. O ile historia stanowi zamkniętą strukturę, o tyle pamięć jest otwarta zarówno dla jednostek, jak i dla zbiorowości. Pamięć zbiorowa bardziej rekonstruuje, niż rejestruje przeszłość. Przy czym pamięć w odróżnieniu od historii nie musi być jednoznaczna! Mamy dzisiaj do czynienia nie tylko z odzyskiwaniem pamięci i polifonią pamięci, lecz także – a może przede wszystkim – z konfliktami pamięci, z pamięcią „naszą i waszą”, z pamięcią kłopotliwą, z manipulacją pamięcią, z jej sakralizacją, zawłaszczaniem i instrumentalizacją.
Idąc tym tropem, staramy się w tym numerze nie tylko rozeznać w naturze konfliktów pamięci, ale również rozejrzeć w otaczającym nas, Środkowoeuropejczyków, krajobrazie pamięci. Bo zacząć trzeba przede wszystkim od siebie.
-
-
1
Każda wspólnota wypracowuje specyficzne sposoby zapamiętywania, ale też zapominania niewygodnych faktów. Ars memoriae i ars oblivionis stanowią nierozłączną parę. Wspólna pamięć jest sferą, którą codziennie na nowo konstruujemy, mimo że ludzie twierdzą, iż istota ich tożsamości jest niezmienna. O ile historia stanowi zamkniętą strukturę, o tyle pamięć jest otwarta zarówno dla jednostek, jak i dla zbiorowości. Pamięć zbiorowa bardziej rekonstruuje, niż rejestruje przeszłość. Przy czym pamięć w odróżnieniu od historii nie musi być jednoznaczna! Mamy dzisiaj do czynienia nie tylko z odzyskiwaniem pamięci i polifonią pamięci, lecz także – a może przede wszystkim – z konfliktami pamięci, z pamięcią „naszą i waszą”, z pamięcią kłopotliwą, z manipulacją pamięcią, z jej sakralizacją, zawłaszczaniem i instrumentalizacją.
Idąc tym tropem, staramy się w tym numerze nie tylko rozeznać w naturze konfliktów pamięci, ale również rozejrzeć w otaczającym nas, Środkowoeuropejczyków, krajobrazie pamięci. Bo zacząć trzeba przede wszystkim od siebie. -
4Mamy na oku
-
-
Konflikty pamięci
-
10
Najlepszym sposobem uleczenia chorej pamięci byłaby rezygnacja z mitów i rzetelna praca historyczna niezamykająca oczu na ciemne strony wspólnej przeszłości. W moim przekonaniu jest to postulat nie tylko słuszny, ale i konieczny, jeśli chcemy, by dialog w kontekście skłóconych wizji przeszłości miał w ogóle sens.
-
22
Zapominanie, podobnie jak zapamiętywanie, może być skuteczne, a nawet pożyteczne, ale tylko w ograniczonym czasie. Wymaga ciągłego redefiniowania i poszukiwania optymalnej przestrzeni funkcjonowania, by nie stać się nakazem ideologicznego myślenia, lecz jedynie wpływać doraźnie na pozytywne identyfikacje wspólnoty z przeszłością.
-
30
Niezwykle istotne jest krytyczne spojrzenie kwestionujące uznawane za oczywiste założenia dotyczące znaczenia i wagi przeszłości we współczesnej Europie. Należy dostrzegać alternatywne znaczenia przeszłości.
-
40
Czy odważymy się odejść od utrwalonych obrazów tracących wiarygodność i czy spróbujemy – wraz z ryzykiem błędów i pomyłek – zrewidować niegdysiejsze skamieliny i spojrzeć na siebie z suwerennego dystansu, bez heroicznego patosu i z odrobiną humoru?
-
48
W obu Jugosławiach, międzywojennej (monarchistycznej) i powojennej (komunistycznej), nie udało się stworzyć systemu, który łagodziłby napięcia między narodami i umożliwił realizację ich celów politycznych, często zresztą rozbieżnych. W pierwszym państwie dominowała serbska wizja zjednoczenia, w drugim – komunistyczna, która wyrzekając się wprawdzie internacjonalizmu i wprowadzając federalizm, przystała na odmienności narodowe, ale nie potrafiła zapobiec ich radykalizacji. Dzisiaj nie istnieje jedna pamięć zbiorowa o Jugosławii. Każdy naród, będący ongiś jej częścią, wypracował odmienne – najczęściej wzajemnie sprzeczne – wizje historyczne.
-
66
Czy pamięć o Holokauście jako zbrodni dokonanej na Żydach zagraża dzisiaj większościowej, dominującej heroiczno‑martyrologicznej polskiej opowieści o przeszłości? Tak i nie.
-
82Więcej intelektu, mniej emocji. W poszukiwaniu równowagi narracji w muzeach historycznych w Polsce Online
Wystawy historyczne, w założeniu obiektywne, nie są takie i chyba nie będą. Wystawa kreuje pewną wizję przeszłości, kształtując tym samym trwale świadomość historyczną. Niezwykle ważne jest więc, jakimi środkami do tego się dochodzi, co wybiera się z historii i jak się ją pokazuje.
-
-
Rozmowa
-
100
Niepublikowany wywiad. Z Leopoldem Ungerem rozmawia Katarzyna Romańczyk
Nie róbmy sobie złudzeń. W warunkach, w jakich nieunikniona jest dominacja wielkich stolic w życiu Europy, zwłaszcza w niektórych dziedzinach, jak polityka zagraniczna, nawet gdyby na czele Rady stanął polityk innego państwa, nic by to nie zmieniło. Największe kraje, w tym Niemcy i Francja, to są państwa, które mają swoje interesy, nie zawsze zgodne z interesem na przykład Estonii czy nawet Polski. Oni z tych interesów w imię żadnej Europy nie zrezygnują.
-
-
Idee w praktyce
-
112
Z sekretarz generalną Europy Nostry Snešką Quaedvlieg-Mihailović rozmawia Magdalena Petryna
Europa Nostra starała się uczynić z dziedzictwa kulturowego motyw transwersalny zarówno narodowych, jak i europejskich strategii. Dziedzictwo nie dotyczy jedynie kultury i historii, dotyczy także zrównoważonego rozwoju, ochrony środowiska, badań naukowych, zwiększania kompetencji, spójności i jedności społecznej, turystyki, zewnętrznych relacji Unii Europejskiej i ponad wszystko – praw człowieka.
-
-
Refleksje, wrażenia, opinie
-
130
Erica T. Lehrer, Jewish Poland Revisited.
Heritage Tourism in Unquiet Places
Indiana University Press
Bloomington & Indianapolis 2013 -
135
"Ukraiński palimpsest. Oksana Zabużko w rozmowie z Izą Chruślińską"
Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka‑Jeziorańskiego
Wrocław 2013 -
138
Jurij Wynnyczuk
"Танго смерті"
(Tango śmierci)
Wydawnictwo Folio
Charków 2012 -
143
Z Peterem Krištúfkiem rozmawia Peter Michalík
Peter Krištúfek - pisarz i reżyser. Autor dziewięciu książek prozatorskich i tomiku poezji. Jego pierwsza powieść "Šepkár" (Sufler, 2008) była nominowana do Prix du Livre Européen, a jej fragment został opublikowany w angielskiej antologii "Best of European Fiction 2010". W 2012 r. wydał obszerną historyczno‑społeczną powieść "Dom głuchego", która w przyszłym roku ukaże się w angielskim, czeskim i polskim przekładzie. We wrześniu 2013 r. opublikował konceptualny utwór o zapominaniu i wspominaniu, zatytułowany "Atlas zabúdania" (Atlas zapominania). Był trzykrotnie nominowany do prestiżowej słowackiej nagrody Anasoft Litera. Jest autorem dwóch pełnometrażowych filmów oraz ponad dwudziestu telewizyjnych produkcji dokumentalnych, w tym dokumentu o słowackiej legendzie muzycznej – Dežo Ursinym. Wielokrotnie nagradzany za twórczość reżyserską
-
150
"1913. Święto Wiosny. Wystawa jubileuszowaw stulecie otwarcia Gmachu Głównego Muzeum Narodowego w Szczecinie"
21 czerwca 2013 – 8 września 2013
Muzeum Narodowe w Szczecinie
www.muzeum.szczecin.pl -
160
"Imago. Portrety z kolekcji arcyopactwa benedyktyńskiego w Pannonhalmie"
21 marca 2013 – 11 listopada 2013
Opactwo benedyktynów, Pannonhalma -
166
"Vor Ort Ost. Eine Sammlung topografischer Fotografien Ostdeutschlands"
Hatje Cantz Verlag
Leipzig 1997"Stadt Land Ost"
Hatje Cantz Verlag
Leipzig 20 -
180
"Ciemne świecidło. Fotografie Michała Greima (1828–1911)"
27 lipca 2013 – 22 grudnia 2013
Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli
Kraków
www.etnomuzeum.eu
-
-
Własną ręką
-
186
Malarstwo Josepa Marii Cabané jest obszernym projektem podporządkowanym imperatywowi uważnej obserwacji tragicznej przeszłości: eksterminacji nazistowskiej i hiszpańskiej wojny domowej. Cabané bazuje na rozpoznaniu przyczyny i poczuciu sprawiedliwości, od których nie ma ucieczki, ponosząc jednocześnie ogromne ryzyko zawłaszczenia przeszłości poprzez tworzenie nowych obrazów, pozwalających na ożywienie jej pamięci.
-