Chorwacja w Europie

Demokratyczna Chorwacja powstała dwadzieścia trzy lata temu, lecz trudno mówić o niej jako o państwie młodym. Choć debiutuje w Unii Europejskiej, kulturę europejską współtworzy od tysiącleci.
Niemniej europejskość Chorwacji naznaczona jest pewnym rozdarciem pomiędzy jej dwoma kulturowymi wariantami – środkowym i śródziemnomorskim. Jak zauważa Maciej Czerwiński, komunizm nie zbliżył Chorwacji do Europy Środkowej, Kunderowskiego „Zachodu porwanego”, wręcz ją od niej oddalił. Ale po jego upadku ucieczka z obarczonego stereotypami regionu stała się bez mała dowodem na europejskość. Chorwaci „uciekali” z Bałkanów, tak jak Polacy, Czesi, Słowacy czy Węgrzy z Europy Wschodniej.
Sukces integracji europejskiej nie usuwa jednak z pola widzenia ważnych pytań. Kim czują się Chorwaci? Czym jest tożsamość narodowa i czy w ogóle ma sens mówienie o niej? Gdzie przebiega granica między „przeszłością” a „współczesnością”? Czy ideę jugosłowiańską należy ostatecznie odłożyć do historycznego lamusa? Jaka rola przypadnie Chorwatom w Europie czasów kryzysu?

Ucieczkę z regionu przypisanego w stereotypie krajom Europy Środkowej traktuje się priorytetowo: jako dowód na europejskość. Chorwaci uciekają z Bałkanów, Polacy z Europy Wschodniej. Oba narody łączy pełne rozczarowań doświadczenie historyczne. Mają głęboko zakorzenione przekonanie o swojej nieskazitelnej europejskości, choć ich pograniczny status rodzić musi postawy skrajne i ambiwalentne.

Przed rokiem 2008 tliła się jeszcze nadzieja na szybsze przezwyciężenie przepaści dzielącej Wschód od Zachodu, ponieważ motywacja była jeszcze żywa i więcej było dostępnych środków do osiągnięcia tego celu. Teraz, kiedy pociąg zdaje się coraz bardziej zwalniać, wszyscy siedzący z tyłu mają mniejsze szanse. Demokracja ma swoje słabości; kapitalizm przechodzi kryzys. Ale jaką mamy alternatywę?

Gdyby urzeczywistnił się cel sojuszu europejskiego, razem z innymi krajami południowosłowiańskimi moglibyśmy – poza tym, co udało nam się już wcześniej osiągnąć w Jugosławii – uzyskać coś znacznie lepszego: bardziej nowoczesne i trwałe relacje ze światem oraz kontakt z całą pozytywną spuścizną dorobku ogólnoludzkiego, która bynajmniej nie umniejsza niczyjej samodzielności i odrębności.

Dyskurs polityczny w Chorwacji po zdarzeniach wojennych nazbyt łatwo odniósł zwycięstwo nad dyskursem specjalistycznym i publicznym. Specjaliści zostali spacyfikowani przez nowe formy systemu biurokratycznego, a opinii publicznej zaproponowano nienaukowy dyskurs o przeszłości, w którym idea nacji – a było to ledwie przed dekadą – odsunęła na plan dalszy inne formy pamięci.

O humanizmie chorwackim można powiedzieć, że formalnie opiera się na wzorze włoskim, ale – z powodu uwarunkowań historycznych oraz poczucia pokrewieństwa – ideowo został zorientowany na Północ, czerpiąc, jeśli nie siłę witalną, to natchnienie z ówczesnego źródła polskiej władzy politycznej, czyli z Krakowa. Polska suwerenność państwowa niewątpliwie imponowała przybyszom ze słowiańskiego Południa, którzy szukali silnego sojuszu dla możliwej reintegracji dalmatyńsko‑chorwackiej.

Z Ulrichem Fuchsem rozmawia Joanna Sanetra-Szeliga

Wiosną 1914 roku, parę miesięcy przed katastrofą pierwszej wojny światowej, metropolie Europy lśniły nie tylko blaskiem rzęsiście oświetlonych wystaw domów towarowych i pachniały różami w jasnych i przestronnych salonach mieszczańskich apartamentów. Metropolie tego czasu cuchnęły również stęchlizną przeludnionych i ciemnych izb, w których bieda, choroby i brak nadziei na poprawę losu skazywały ich mieszkańców na nędzę wegetacji. Wojna, pukająca już do drzwi, miała zmienić ten stan rzeczy – salony zubożały, za to poważne myślenie o reformie nabrało tempa.

Andrzej Tomaszewski, "Ku nowej filozofii dziedzictwa"
Wybrała i opracowała Ewa Święcka
Międzynarodowe Centrum Kultury
Kraków 2012

"Unter der Brücken von Königsberg" / "Pod mostami Królewca" / "Под мостами Кёнигсберга"
Koncepcja i teksty: Konrad Nawrocki
współpraca: Iwona Cechosz‑Felczyk,
Wiktor Nowotka, Jan Przypkowski
Oficyna Pegaza, Warszawa 2011

Maks Popow, "Параллельная память. 150 лет истори ёнигсберга и Калининграда в фотографиях""/ Max Popov, "Parallel Memory. 150 Years of Königsberg and Kaliningrad History in Photographs"
Wydawnictwo Piktorika, Kaliningrad 2012

Eustachy Kossakowski
"6 metrów przed Paryżem" / "6 métres avant Paris"
Editions Nous, Caen 2012

"Viliam Malík 1912–2012"
19 kwietnia – 14 lipca 2013
Słowacka Galeria Narodowa

"Krakov Zagrebu. Kraków Zagrzebiowi"
Pod redakcją Macieja Czerwińskiego i Magdaleny Najbar‑Agičić
Wydawnictwo Srednja Europa, Zagreb 2011

Andreas Hofer, Elisabeth Leitner, Bohdan Tscherkes
"Lemberg Lviv – Architektur&Stadt. 100 Bedeutende Bauwerke" / "Lemberg Lviv – Architecture&City. 100 Landmark Buildings"
LIT Verlag, Wien–Berlin 2012