
Balticum
Balticum jako wspólnota geokulturowa? Argumentów na potwierdzenie tej tezy znalazłoby się zapewne tyle, ile głosów sceptycznych. Nie o dowody jednak idzie. Dużo ważniejsza wydaje się inna kwestia: dlaczego i po co warto myśleć w kategoriach wielkich regionów geokulturowych, jakie możliwości takie myślenie otwiera.
Przewodnictwo Polski w Radzie Państw Morza Bałtyckiego prowokuje do przyjrzenia się krajom położonym wokół Bałtyku i ich kulturom oraz do zadania kilku pytań.
Czy Bałtyk można nazwać Morzem Śródziemnym Europy Północnej? Czy łączy on, czy może dzieli mieszkające wokół niego narody? Z jakimi wartościami kojarzona jest bałtyckość? Czy mogą się one stać podstawą wspólnoty i tożsamości bałtyckiej? W jakim stopniu Polska jest krajem bałtyckim? Czy Polacy stali się narodem morza?
Przyglądając się historii, polityce i sztuce, szukamy na te pytania odpowiedzi.
-
-
2Od redakcji
-
4Mamy na oku
-
-
Horyzonty Balticum
-
12Common Baltic
-
14
Profesor Małgorzata Omilanowska, minister kultury i dziedzictwa narodowego, w rozmowie z Łukaszem Galuskiem
Nie przeceniałabym faktu, że w XVI, XVII czy XVIII wieku nie mieliśmy tradycji morskich. To ma znaczenie dla historyków, natomiast absolutnie nie wierzę, by świadomość dzisiejszego mieszkańca Gdyni czy Szczecina, kogoś urodzonego trzydzieści, czterdzieści, pięćdziesiąt lat temu była pozbawiona tego aspektu tożsamościowego, jakim jest bycie obywatelem kraju morskiego.
-
29
Trudno brać na serio polskie tęsknoty do Międzymorza między Bałtykiem, Adriatykiem i Morzem Czarnym, skoro niemal przez całe tysiąclecie nasi przodkowie nie byli narodem morskim. Mimo że w szkolnych czytankach lat pięćdziesiątych wmawiano nam, że to Jan z Kolna, a nie Krzysztof Kolumb, odkrył Amerykę.
-
37
Seria 99 bałtyckich opowieści powstała w latach
2008–2010 na potrzeby książki pod tym samym tytułem,
stworzonej przez Skudžinskasa wspólnie z Leonidasem
Donskisem. -
56
Skandynawowie potrzebują dzisiaj bałtyckich i słowiańskich przyjaciół – polityka tworzy instytucje i organizacje, ale więzi ludzkie kiełkują zawsze w dziedzinie kultury.
-
70
Począwszy od wczesnego średniowiecza, Rosja i Morze Bałtyckie to przestrzeń zintensyfikowanej interakcji, która była w takim samym stopniu zdeterminowana przez konflikty, co przez współpracę. Jej dzieje widziane w perspektywie longue durée zainspirowały Klausa Zernacka, niemieckiego historyka zajmującego się Europą Wschodnią, który do „wielkich regionów wschodnioeuropejskiej historii” zaliczył także region Morza Bałtyckiego i zaproponował użycie do celów analizy historycznej pojęcia Europy Północno‑Wschodniej.
-
82
Wydawcy kwartalnika „Herito” zasugerowali, by potraktować „Balticum” jako pojęcie geokulturowe. Pytają, czy wspólnota tego typu jest możliwa i jak można by ją zdefiniować z perspektywy historycznej. Z perspektywy normatywnej zastanawiają się, czy warto budować tę tożsamość na przyszłość. Perspektywa historyczna zaś nie wynika z historii jako minionej rzeczywistości, lecz z przeszłości w interpretacji współczesnych działaczy politycznych i historyków. Próbując przedstawić silne argumenty, które mogłyby uprawomocnić pewne przedsięwzięcie strategiczne, można przywołać tutaj „historyczne” wzorce.
-
92
W regionie Morza Bałtyckiego istnieje wyraźna tradycja wolności jako normy społeczno‑politycznej. W czasach oświecenia bodźce płynęły nie tylko z intelektualnych centrów Europy. Region Morza Bałtyckiego należał raczej do tych obszarów, na których dominował dyskurs wolności.
-
104
Można wymienić wiele korzyści płynących z utworzenia regionu bałtyckiego, trudno jednak nie zadać pytania, czy istnieją ku temu przesłanki historyczne i czy już wcześniej stworzono fundamenty, na których teraz można by budować jakiekolwiek spoiwo kulturowe w formie podzielanych wspomnień, historii, dziedzictwa, gwarantujące poczucie wspólnoty i tożsamości regionalnej.
-
114
Jak będzie wyglądać region bałtycki w XXI wieku? Jaki będzie wspólny mianownik między Kłajpedą, Rygą, Tallinem, Kaliningradem a Sankt Petersburgiem w nowej epoce? Czy kraje bałtyckie zbliżą się do skandynawskich, czy raczej pozostaną regionem granicznym, w którym rozbieżne koncepcje polityki Wschodu i Zachodu nie przestaną się wzajemnie zwalczać?
-
122
Określenie znaczenia, jakie Morze Bałtyckie ma dla Finów, odnosi się raczej do powszechnych wśród nich sentymentów niż do całości organizmu państwowego zwanego Finlandią. Niniejszy szkic stanowi więc osobistą próbę zrozumienia fińskich relacji z bałtyckim aspektem naszego kulturowego i politycznego dziedzictwa.
-
132
Region bałtycki przez wieki był silnie powiązany z cywilizacją islamu, oddziałując na nią, a równocześnie znajdując się pod jej wpływem. Wyróżnia się pod tym względem na tle innych części Europy. To fascynujące dziedzictwo nadal czeka na odkrycie. Od pierwszego rzutu oka na mapę obszary wokół Morza Bałtyckiego wydają się najbardziej odległą geograficznie od świata islamu częścią Europy. Geografia nie zawsze jednak idzie w parze z historią czy kulturą.
-
-
Szkiery, fiordy, mierzeje
-
146
Roxanna Panufnik w rozmowie z Aleksandrem Laskowskim
-
152
Muzyka może mieć ogromne znaczenie w budowaniu wspólnoty, pomagać w tworzeniu wspólnej tożsamości. W basenie Morza Bałtyckiego taka wspólnota jak dotąd nie powstała. Jeśli ktoś pragnie jej istnienia, musi zacząć ją tworzyć. Intencjonalnie.
-
156
Paweł Huelle w rozmowie z Dorotą i Łukaszem Galuskami
-
166
Wyzwaniem dla twórców biblioteki było przede wszystkim przedstawienie kultur nadbałtyckich w całej ich różnorodności i uniknięcie uproszczeń w ich opisie. Od początku oczywiste było, że synchronizacja i integracja literatur rozmaitych części regionu będzie w zasadzie niemożliwa. Kultury Morza Bałtyckiego to obecnie dziewięć krajów, przynajmniej dwanaście języków oraz trzy konfesje chrześcijańskie.
-
-
Morze dobrze zaprojekowane
-
174
Zderzenie nowoczesności i surowego piękna najstarszych reliktów kultury, zatopionych w bujnej, dzikiej przyrodzie – tak właśnie postrzegano ten region Europy w drugiej połowie lat trzydziestych.
-
191
Przeglądając czasopisma „do czytania przy kawie” poświęcone nordyckiemu designowi, można odnieść fałszywe wrażenie, że istnieje coś takiego jak uniwersalny dla tych krajów styl, który opisują takie epitety jak „lekki”, „przytulny”, „ciepły”, „demokratyczny”, „organiczny”, „naturalny”.
-
201
W Estonii od niepamiętnych czasów patrzymy z podziwem na kraje Północy, ich design i kulturę. Czy czas zazdrości minął? A może zaczynamy wyprzedzać skandynawskiego tygrysa designu?
-
216
Można by zadać pytanie, czy Bałtyk, nazywany Morzem Śródziemnym Europy Północnej, jest tą odczuwalną wspólną przestrzenią, chociaż łączącą odmienności, to budującą poczucie tożsamości z regionem. W jakim stopniu ta więź z miejscem, bardziej lub mniej uświadamiana, warunkuje proces twórczy, jakim jest projektowanie architektury i wzornictwa? Czy w tej „wspólnocie odmienności” możemy znaleźć czynniki integrujące?
-
-
Refleksje, wrażenia, opinie
-
232
Włodzimierz Karol Pessel, Karina Jarzyńska, Aleksandra Szczepan
-